آبسه مقعدی چیست؟
آبسه مقعد یک بیماری دردناک است که در آن چرک و عفونت در نزدیکی و اطراف مقعد گسترش می‌یابد. آبسه مقعدی از یک عفونت در بافت اپیتلیوم پوشش کانال مقعد و در نتیجه عفونت کلی غدد کوچک مقعدی ناشی میشود. اگرچه مقعد منطقه غنی از باکتری‌هاست، اما به طور کلی به دلیل جریان خون وسیع در روده عفونت در آن رخ نمی‌دهد. در صورت بروز عفونت، معمولاً با ترکیبی از انواع مختلف باکتری‌ها ایجاد میشود.
آبسه‌های مقعدی معمولاً در دو گروه کلی سطحی و عمقی قرار میگیرند که انواع عمقی آن کمی پردردسرتر از انواع سطحی هستند. آبسه میتواند باعث آسیب قابل توجهی به بافت های مجاور شود، رایج‌ترین نوع آبسه مقعدی، آبسه‌ای است که در اطراف مقعد و در سطح ایجاد میشود.
این نوع آبسه معمولاً مانند یک جوش متورم دردناک و احتمالاً به رنگ قرمز و به صورت گرم در نزدیکی مقعد ظاهر می‌گردد. آبسه عمقی به صورت تجمع چرک در بافت‌های عمیق اطراف مقعد بروز می‌کند، این نوع آبسه مقعدی کمتر شایع است و ممکن است کمتر دیده شود، ولی در صورت بروز منجر به عفونت شدیدتری خواهد شد. هر دو نوع آبسه مقعدی سطحی و عمقی نیاز به توجه فوری پزشکی دارند. تأخیر در درمان میتواند باعث وخیم‌تر شدن شرایط و ایجاد عوارض جدی شود.
علت آبسه
آبسه عمقی و سطحی هر دو از غدد اطراف مقعد گسترش می‌یابند. در مواردی، آبسه اطراف مقعد ممکن است از پوست آلوده مجاور مقعد نیز ایجاد شود. غدد ممکن است دچار عفونت باکتریایی پیشرونده شوند. هر دو باکتری‌های هوازی و بی‌هوازی می‌توانند در تشکیل آبسه نقش داشته باشند. باکتری‌های بی‌هوازی بیشتر شامل پپتواسترپتوکوکوس، پرووتلا، پورفیروموناس و کلستریدیوم و باکتری‌های هوازی از انواع استافیلوکوکوس اورئوس، استرپتوکوک و اشرشیای‌کلای است. غدد پر چرک به سمت داخل متورم شده و محتویات آلوده‌ی خود را به فضاهای اطراف مقعد آزاد می‌کنند.
این چرک باعث آبسه در فضای اطراف رکتوم یا مقعد میشود. آبسه مقعد ممکن است بزرگ شده و باعث درد، تب و مشکلاتی در حرکات روده‌ای و اجابت مزاج شود.
تقریبا 10? از آبسه مقعدی ممکن است توسط دلایل دیگر و تحت تأثیر عوامل خطرزا ایجاد شود. افراد خاص مبتلا به سایر بیماری‌ها با احتمال بیشتری در معرض ابتلا به آبسه عمقی و سطحی هستند، از جمله کسانی با شرایط پزشکی و رفتاری زیر:
- ایدز یا عفونت HIV
- بیماری کرون
- مصرف‌کنندگان داروهایی سرکوب سیستم ایمنی بدن مانند استروئیدها (پردنیزولون، متیل پردنیزولون) و یا افراد سرطانی تحت شیمی‌درمانی
- بارداری
- آپاندیسیت
- سل
- قرار دادن اجسام خارجی در داخل مقعد
- بیماری‌های مقاربتی
- شقاق مقعد
- بیماری التهابی روده مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو
- دیابت
- دیورتیکولیت
- بیماری التهابی لگن
- رابطه جنسی مقعدی
- غدد مقعدی مسدود شده
در بزرگسالان استفاده از کاندوم در حین مقاربت جنسی، از جمله مقاربت مقعدی میتواند از آبسه مقعد جلوگیری کند. در نوزادان و کودکان نوپا نیز تغییر پوشک مکرر و تمیز کردن مناسب در طول تغییرات پوشک میتواند به جلوگیری از فیستول و آبسه اطراف مقعد کمک کند
علائم آبسه مقعد
انواع سطحی و عمقی آبسه مقعدی می‌توانند علاوه بر علایم عمومی، نشانه‌های اختصاصی خود را نیز بروز دهند که اما برخی افراد ان را با تاول زدن مقعد اشتباه میگیرند.
بدین صورت که آبسه مقعد سطحی اغلب با این علائم همراه است:
- درد در ناحیه مقعد یا باسن که خاصیت درد آن معمولاً ثابت، ضربان‌دار و تشدید شونده حین نشستن
- خروج چرک در نزدیکی مقعد
- توده در ناحیه مقعد
- اجابت مزاج دردناک
- التهاب پوست اطراف مقعد یا باسن از جمله تورم، قرمزی و حساسیت به لمس
- یبوست
آبسه‌های مقعدی عمیق‌تر ممکن است با علایم دیگری همراه باشند این علائم عبارت اند از:
- تب که نشانه‌ی تشخیص آبسه عمقی محسوب میشود
- لرز
- خستگی
- درد در ناحیه پایین شکم
- تعریق شبانه
- بی‌قراری
مشاهده عکس آبسه مقعدی میتواند به افراد برای شناخت عارضه کمک کرده و مفید باشد.
انواع آبسه مقعدی
آبسه‌های مقعدی بسته به محل قرارگیری و نوع بافت و مکانی که دچار التهاب کردند، انواع محتلفی دارند که عبارت‌اند از:
- آبسه اطراف مقعدی: آبسه اطراف مقعد نشان‌دهنده رایج‌ترین نوع آبسه مقعدی است که در حدود 60 درصد از موارد بیماری را تشکیل می‌دهد. این آبسه معمولاً با ناراحتی اطراف مقعد کسل‌کننده و خارش بروز می‌کند. درد آن اغلب توسط حرکت و افزایش فشار پرینه ناشی از نشستن یا اجابت مزاج تشدید میشود
- آبسه ایسکیوآنال: آبسه ایسکیوآنال دومین آبسه مقعدی با شیوع 20 درصد است که در اسفنکتر خارجی مقعد با ترشح چرک به فضای ایسکیوآنال ایجاد میشود و اغلب با تب سیستمیک، لرز و درد شدید همراه است و به اصطلاح آبسه نعل اسبی نامیده میشود
- آبسه اینتراسفنکتریک: سومین آبسه رایج مقعدی با شیوع 5 درصدی ناشی از چرک و عفونت موجود بین اسفتکتر مقعد داخلی و خارجی است که میتواند کانال داخل مقعد را بسیار دردناک کند و معمولاً با آنوسکوپی و معاینه رکتوم تشخیص داده میشود
- آبسه سوپرالواتور: این آبسه که در 4 درصد موارد رخ می‌دهد، میتواند در بالای عضله لواتورآنی و از یک فرآیند چرکی شکمی (مانند آپاندیسیت، بیماری دیورتیکولی، سپسیس زنان و زایمان) ناشی شود و گسترش یابد که با علامت درد لگنی بروز می‌کند و با توموگرافی کامپیوتری، سی تی اسکن، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)و یا سونوگرافی مقعد تشخیص داده میشود. آبسه سوپرالواتور در زنان نسبت به مردان شایع تر است
- زیرمخاطی: در یک درصد موارد در زیر بافت مخاطی مقعد اتفاق می‌افتد
- آبسه پری‌رکتال: آبسه عمقی پری‌رکتال در 90 درصد موارد نشان‌دهنده اختلالات مقعدی و ناشی از انسداد غدد مقعدی است. به طور معمول، آبسه ابتدا در فضای اینتراسفنکتریک و سپس در امتداد فضاهای بالقوه مجاور گسترش می‌یابد. معمولاً با تب و لرز، ترشح چرکی و خون‌آبه‌ای مقعد و در موارد نادر با ترشحات آلت تناسلی، درد مفصل ران همراه است.
برش جراحی و زهکشی رایج‌ترین درمان برای تمام انواع آبسه مقعدی است که معمولاً مؤفقیت‌آمیز خواهد بود. حدود 50 درصد از بیماران مبتلا به آبسه مقعد دچار یک عارضه‌ی دیگر به نام فیستول خواهند شد. فیستول یک تونل یا لوله باریک و کوچک است که به صورت غیر طبیعی بین کانال مقعد و سطح پوست اطراف آن ایجاد می‌گردد. در برخی از موارد، فیستول‌های ترشحات مقعدی مداوم دارند. در اکثر موارد چاره‌ای جز جراحی فیستول وجود ندارد. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقالات مرتبط بیماری فیستول مقعد.
میزان شیوع آبسه مقعدی
حدود 30 درصد از بیماران مبتلا به آبسه مقعدی سابقه آبسه‌های مشابه را داشته‌اند که خود به خود یا با جراحی برطرف شده است. به نظر می‌رسد بروز آبسه در بهار و تابستان بسیار شایع‌تر است. در حالی که شیوع متفاوتی با توجه به سن و جنس، نژاد کشورها و مناطق مختلف جهان وجود دارد. اعتقاد بر این است که رابطه‌ی مستقیم بین تشکیل آبسه مقعدی و عادات روده‌ای، اسهال و بهداشت فردی ضعیف وجود دارد، ولی این ارتباط هنوز ثابت نشده است.
اوج بروز آبسه مقعدی در دهه سوم و چهارم زندگی است. این آبسه در نوزادان کاملا رایج است. مکانیسم دقیقی از علت آن در کودکان شناخته نشده است، اما به نظر نمی رسد به یبوست مربوط شود. خوشبختانه، این شرایط در نوزادان کاملاً خوش‌خیم است و به ندرت نیاز به هر گونه مداخله از عمل جراحی تا زهکشی ساده دارد. آبسه سطحی مردان را بیشتر از زنان تحت تأثیر قرار می‌دهد.
عوارض
مرگ و میر کلی ناشی از آبسه مقعدی بسیار کم است. داده‌های اولیه در یک بررسی نشان داده که عود آبسه در حدود 10 درصد از بیماران همراه با فیستول مزمن اتفاق می‌افتد. مطالعه دیگری نشان داد که 37? از بیماران در آینده دچار فیستول مقعد مزمن یا عفونت‌های مکرر می‌شوند. عوامل خطری چون سن کمتر از 40 سال و وضعیت ابتلا به HIV، جنس، مصرف آنتی‌بیوتیک یا استعمال سیگار در عود نقش دارد.
درمان به موقع و مناسب عمل مانع از عوارض جدی‌تر، مانند گسترش آبسه یا عفونت سیستمیک میشود. تقریبا دو سوم از بیماران مبتلا به آبسه مقعدی که توسط برش و درناژ یا با زهکشی خود به خود درمان شدند، در نهایت به یک فیستول مقعد مزمن مبتلا خواهند شد.
پس از تشکیل فیستول، عوارض متعددی ممکن است بعد از عمل جراحی ایجاد شود. بی‌اختیاری مدفوع پس از جراحی در فیستول پیچیده و دیگر عوارض بعد از عمل مانند التهاب موقت مجرای ادرار، احتباس ادراری و همچنین یبوست نیز ممکن است به عنوان یک نتیجه از درد حین دفع مدفوع اتفاق افتد.
بنابراین به طور کلی برخی از عوارض آبسه مقعدی عبارت اند از:
- تشکیل فیستول: فیستول در 30 الی 60 درصد از بیماران مبتلا به آبسه مقعدی بسته به نوع و شدت آبسه و درمان‌های انجام شده رخ می‌دهد.
- عفونت و انتقال آن به مناطق دیگر توسط انتشار خونی
- بی‌اختیاری مدفوع
- بدخیمی
- ترشح عفونت و بوی بد مقعد
- امکان پخش عفونت در ناحیه
نحوه تشخیص آبسه مقعد
در صورت بروز علایم عمومی همراه با مشکلات اورژانس مقعدی باید فوری به پزشک یا درمانگاه مراجعه کرد. ابتدا پزشک یا مراقب درمانی سؤالاتی در مورد وضعیت بیمار و نشانه‌های بیماری او می‌پرسد. با وجود اینکه صحبت در مورد مشکلات مقعدی کمی خجالت‌آور است، اما دادن اطلاعات صحیح و دقیق به پزشک میتواند به تشخیص سریع‌تر مشکل فرد کمک بسیاری کند.
بیماران مبتلا به آبسه مقعدی سطحی معمولاً در ارزیابی اولیه علایم حیاتی طبیعی دارند و تنها 21 درصد موارد دچار تب یا لرز می‌شوند. در معاینه فیزیکی به خوبی توده زیر جلدی کوچک در نزدیکی دهانه مقعد و قرمزی بافت مشاهده میشود.
پزشک معمولاً میتواند با مشاهده‌ی آبسه اطراف پوست مقعد، آن را تشخیص دهد. اما زمانی که هیچ تورم خارجی یا قرمزی‌ای دیده نمی‌شود، یک ارزیابی بالینی از جمله انجام یک معاینه انگشتی مقعدی برای تشخیص آبسه مقعد نیاز است. در صورت شک به یک آبسه عمیق، توموگرافی کامپیوتری (CT) میتواند وسعت و محل دقیق آن را تعیین کند.
البته تشخیص آبسه مقعد همیشه آسان نیست و پزشک ممکن است نیاز به انجام آزمایش‌های افتراقی داشته باشد. برخی از بیماران ممکن است برای غربالگری از نظر عفونت‌های مقاربتی، بیماری‌های التهابی روده، بیماری‌های دیورتیکولار و سرطان رکتوم به انجام آزمایشات اضافی نیاز داشته باشند.
در موارد نادر، ممکن است بررسی تحت بی‌هوشی انجام شود و حتی پزشک ممکن است درخواست انجام یک سونوگرافی یا MRI ، آزمایش خون و ادرار را بدهد. برای مثال ارزیابی فیزیکی بهینه از آبسه ایسکیوآنال معمولاً نیاز به بی‌هوشی برای کاهش ناراحتی بیمار دارد، در غیر این صورت عدم همکاری بیمار معاینه را محدود می‌کند. شواهد نشان می‌دهد که استفاده از آزمایش کولونوسکوپی یک راه عالی برای ارزیابی موارد پیچیده آبسه اطراف مقعد و فیستول است.
از نظر تجربی ارزیابی کولونوسکوپی روش تشخیصی ارجح در بیماران مبتلا به آبسه مقعدی عمقی به دلیل خطر خفیف انتشار باکتری و بروز ناراحتی کمتر در بیمار است. انجام یک ارزیابی کولونوسکوپی پس از درمان غیرجراحی نیز برای مستند شدن پاسخ مؤثر بیمار به درمان مفید است.
منبع: ایران کلینیک
